Hoe is de piano ontstaan? [Geschiedenis & evolutie vanaf de 1e piano]

De piano is een instrument met een lange en interessante geschiedenis. In dit artikel gaan we de geschiedenis van de piano (en alle instrumenten die hiervan zijn afgeleid) uitgebreid bespreken. We kunnen je alvast verklappen dat de eerste piano in Florence werd gemaakt. Het instrument werd ergens rond 1698-1709 uitgevonden door Bartolomeo Cristofori. Het precieze jaartal is dus onbekend. De piano is eigenlijk een doorontwikkelde vorm van de klavecimbel.

Van klavecimbel naar piano

Pianoforte heeft een heel andere klank dan de klavecimbel. De hamertjes in het mechaniek waren eerst omspannen met hard leer. Later bleek samengeperst en zachter vilt een beter alternatief. Hierdoor ontstond een rondere, meer harmonieuze klank. Wat zo vernieuwend aan het mechaniek was, was dat bij het indrukken van een toets een hamertje tegen een snaar tokkelde. Daarvoor werden de snaren door de aangeslagen toets zelf getokkeld.

De eerste pianopedalen

Het pianopaneel werd in 1783 officieel als uitvinding erkend, toen Broadwood er een patent op kreeg. Kijk je naar de onderdelen van moderne piano’s, dan zie je dat elke piano minstens twee pedalen heeft en soms zelfs drie. Je gebruikt de pianopedalen om de toetsenklank op subtiele wijze aan te passen. Met het rechterpedaal til je de dempers op, zodat tonen langer kunnen doorklinken (meer galm). Met het linkerpedaal kun je de tonen zachter laten klinken.

Wat doet het middelste pedaal?

Niet alle piano’s hebben drie pedalen, maar als een piano er drie heeft, ga er dan vanuit dat het middelste een studiepedaal is. Met het studiepedaal kun je het geluid van de bastonen van de piano dempen – wat fijn is voor de buren en eventueel voor studerende huisgenoten.

Wat voegt het repetitiemechaniek toe?

Het repetitiemechaniek is van toepassing op de toetsen. Het werd in 1822 uitgevonden. Het is de hamer die ervoor zorgt dat een snaar trilt, wat zorgt voor geluid. Zodra je de toets losliet, viel de hamer meteen in rusttoestand terug. Het repetitiemechaniek zorgde er juist voor dat de hamer in een speciale vanger werd opgevangen, wat het achter elkaar indrukken van dezelfde toets makkelijker maakte. Het gevolg was dat noten krachtiger konden worden aangeslagen.

Populariteit bij de bovenklasse

De piano was lange tijd een relatief duur instrument en is dat eigenlijk nog steeds, zeker in vergelijking met bijvoorbeeld een fluit of gitaar. In de vorige eeuwen had lang niet iedereen geld (of überhaupt plek in de woning) om een eigen piano aan te schaffen. Vandaar dat de piano in de achttiende en negentiende eeuw vooral door de bovenklasse werd gebruikt.

Onderdeel van de muzikale opvoeding

Voor de elite werd pianoles voor de jeugd gezien als onderdeel van de muzikale opvoeding. Op de piano mogen spelen was een voorrecht. De piano werk gebruikt voor symfonieën en salonmuziek. Pas in het begin van de twintigste eeuw is de piano populair geworden bij alle bevolkingsgroepen.

Toetsenaantal piano

Piano’s hebben meestal 88 toetsen: 52 witte toetsen en 36 zwarte toetsen. Dat houdt in dat je er in totaal zeven hele octaven plus nog enkele andere noten op kunt spelen. De toetsen van de piano zijn weer verbonden met snaren. Druk je een toets in, dan valt er een hamertje naar beneden en dit brengt de snaar die bij de toets hoort in beweging. Per piano kan het aantal snaren verschillen, omdat er toetsen zijn met één snaar, met twee snaren of zelfs drie snaren.

Spanning van snaren

De pianosnaren worden in een frame van gietijzer gespannen. Dit wordt ook wel “pantser” of “pantserraam” genoemd. Wist je dat de snaren een enorme trekkracht uitoefenen op dit frame? In totaal – alle snaren gezamenlijk – loopt dit op tot wel 18.000 kilogram. De snaren worden niet recht gespannen, maar juist kruislings (diagonaal). Dat komt omdat de lengte van de snaar bepaalt welke toon deze produceert (hoog of laag) en er anders niet genoeg ruimte is.

Hoe zit het met de vleugel?

Een vleugel werkt in principe hetzelfde als een piano, maar is een instrument dat veel meer ruimte inneemt. Het wordt door veel mensen gezien als fraaier en wordt daarom vaak bij concerten gebruikt. De snaren in een vleugel liggen horizontaal gespannen, terwijl dat in een piano verticaal (opstaand) is. De vleugel maakt gebruik van het dubbele repetitiemechaniek, wat het snel achter elkaar aanslaan van een toets mogelijk maakt. Er is dus meer variatie op mogelijk.

En de klavecimbel?

Historisch gezien is de klavecimbel de voorloper van de piano. Net als de piano’s komen de eerste klavecimbels uit Italië. Maar ze werden al eind 16e eeuw gemaakt en zijn daarmee oud. De klavecimbel werd eigenlijk als oefeninstrument voor het pijporgel (hét kerkelijke muziekinstrument) gebruikt. Vanuit Italië verspreidde de populariteit van het instrument naar de rest van Europa. In België en dan met name Vlaanderen was de klavecimbel erg populair.

Klavecimbel als begeleidingsinstrument

De klavecimbel ging door de jaren heen van oefeninstrument naar begeleidingsinstrument. Die rol kreeg het in het concert. Als begeleidingsinstrument nam het de rol van “basso continuo” op zich, meestal in combinatie met een strijk- of blaasinstrument als cello of fagot. Een klavecimbel heeft een geheel eigen geluid. Ook is de klavecimbel een stuk kleiner dan een piano.

Nadeel van de klavecimbel

De klavecimbel had één duidelijk nadeel ten opzichte van de piano: je kon er niet harder of zachter mee spelen. Het volume van de tonen was altijd gelijk. Bij de piano is het mogelijk om geleidelijk aan harder of juist zachter te spelen, wat zorgt voor veel meer dynamiek in het spel.

Ken jij de pianola al?

De eerste pianola komt uit het eind van de 19e eeuw, 1895 om precies te zijn. Dit instrument is afgeleid van de piano en uitgevonden door Edwin Votey. De Nederlandse naam is ook wel de Kunstspelpiano. De pianola kan automatisch muziek afspelen, net als een draaiorgel. De muziekstukken worden in de vorm van papierrollen opgeslagen waarin gaatjes zijn gemaakt.

De reproductiepiano

Pianola’s ontwikkelden zich in korte tijd sterk en kunnen technische hoogstandjes genoemd worden. Sinds 1905 kwamen er pianola’s op de markt die met behulp van een mechanisme ‘opnames’ van professionele muzikanten tot op de noot konden naspelen. Zelfs verschillen in volume konden worden vastgelegd. Ook als er een pedaal gebruikt werd, werd dit opgeslagen.

Wat is een keyboard piano?

Een keyboard piano is de combinatie van keyboard en piano. De piano is uiteraard ouder dan het keyboard. Het keyboard of de (digitale) piano werkt op basis van elektriciteit. Je sluit de keyboard piano met behulp van een stekker aan in het stopcontact, anders geeft hij geen geluid. Op een keyboard piano kun je jezelf ook begeleiden met behulp van opgenomen muziekstukken.

De synthesizer piano

De synthesizer piano is een andere uitvinding uit de twintigste eeuw – uit de jaren ’60 om precies te zijn. Een synthesizer maakt het mogelijk nieuwe geluid samen te stellen. Je kunt

de klanken die je op de synthesizer piano maakt, dus vervolgens zelf vervormen en verder aanpassen. Op een synthesizer vind je meer regelaars en knopjes dan op een ‘gewone’ keyboard piano. Deze wordt dan ook vooral door professionele muzikanten gebruikt.